Hải Dương: Phát triển du lịch bền vững từ các làng nghề

Tiềm năng còn bỏ ngỏ 

Hải Dương là một tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Hồng, từ xa xưa đã nổi tiếng với các làng nghề cổ truyền độc đáo và có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời. Ngoài những thế mạnh về cảnh quan tự nhiên sinh thái như Đảo Cò – Thanh Miện, du lịch tâm linh như: Côn Sơn – Kiếp Bạc, Đền Tranh… là những nét văn hoá truyền thống đặc sắc thì làng nghề truyền thống đang là một trong những thế mạnh cho phát triển du lịch của tỉnh Hải Dương.

Trải nghiệm nghề khắc in mộc bản – nghề truyền thống lâu đời tại Tân Hưng (TP Hải Dương)

Nhờ có chính sách duy trì, bảo tồn các làng nghề truyền thống và khuyến khích phát triển làng nghề mới nên các làng nghề đã và đang góp phần vào tăng trưởng kinh tế của các địa phương nói riêng cũng như của tỉnh Hải Dương nói chung.

Trong quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, Hải Dương định hướng phát triển du lịch theo hướng bền vững, bảo đảm hài hòa giữa phát triển du lịch kết hợp bảo tồn và phát huy các giá trị của từng địa phương. Phương án phát triển du lịch của tỉnh xác định tập trung khai thác, phát triển du lịch nông thôn, làng nghề. Những làng nghề có truyền thống hàng trăm năm của tỉnh như gốm Chu Đậu (Nam Sách), gỗ Đông Giao (Cẩm Giàng) hay bánh Gai (Ninh Giang) đã được nhắc đến trong quy hoạch này.

Hiện nay, Hải Dương có 66 làng nghề với 11 nhóm ngành nghề tiểu thủ công nghiệp và làng nghề truyền thống nổi tiếng cả nước như: gỗ mỹ nghệ Đông Giao, rượu Phú Lộc (Cẩm Giàng); vàng, bạc Châu Khê, gốm sứ Cậy (Bình Giang); mộc Cúc Bồ, bánh gai (Ninh Giang); thêu ren Xuân Nẻo (Tứ Kỳ); gốm sứ Chu Đậu (Nam Sách)…

Với những người thợ giỏi nghề, tâm huyết, gắn bó với nghề, có khả năng sáng chế hay cải thiện kỹ thuật và sáng tạo những sản phẩm tinh xảo, hoàn mỹ mà dân gian gọi là nghệ nhân, thợ cả. Tuy nhiên, trên thực tế tỷ lệ khách du lịch đến tham quan tại các làng nghề còn thấp so với tổng lượng khách đến Hải Dương, thời gian khách lưu lại không lâu, sự chi trả các dịch vụ cũng không cao. Nhiều tiềm năng còn bị bỏ ngỏ.

Dễ dàng nhận thấy hoạt động bảo tồn và phát triển các làng nghề truyền thống trên địa bàn tỉnh Hải Dương còn tồn tại nhiều vấn đề cần sớm giải quyết như: Tổ chức sản xuất còn phân tán, hầu hết các làng nghề còn phát triển theo hướng tự phát, quy mô sản xuất nhỏ lẻ dưới dạng hộ gia đình chưa được đầu tư nhiều về công nghệ.

Lao động được học nghề chủ yếu thông qua lối truyền nghề và kèm cặp trong sản xuất; không được đào tạo cơ bản và còn chưa tách khỏi nông nghiệp, nên chậm tiếp thu công nghệ và hoạt động theo tính thời vụ; khả năng tiếp cận thị trường còn hạn chế; môi trường bị ô nhiễm; cơ sở hạ tầng chưa hoàn chỉnh.

Nhìn chung các sản phẩm của các làng nghề thủ công mỹ nghệ chưa đáp ứng được nhu cầu du khách. Bên cạnh đó, sự tham gia của cộng đồng và phát triển du lịch chưa cao, bởi họ chưa nhận thức được giá trị của du lịch đem lại cũng như quen tác phong làm du lịch và tiếp thị sản phẩm theo kênh này. Công tác tuyên truyền quảng bá giới thiệu sản phẩm của các làng nghề còn yếu. Do vậy, du khách ít có điều kiện được giới thiệu về các làng nghề và các giá trị văn hoá, kinh tế của làng nghề truyền thống khác của tỉnh.

Giải pháp bền vững

Phát triển du lịch làng nghề ngoài giá trị kinh tế thì khi đến với làng nghề, du khách còn được chứng kiến tận mắt những công đoạn tạo ra một sản phẩm thủ công mỹ nghệ qua bàn tay khéo léo của người nghệ nhân dân gian để họ hiểu hơn về quá trình tạo ra sản phẩm, để được nghe kể về lịch sử làng nghề, để từ đó trân trọng hơn những giá trị truyền thống của dân tộc, góp phần trong việc giữ gìn và phát huy những giá trị đó.

Xác định được điều đó, Hải Dương cần quy hoạch phát triển các làng nghề gắn với quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh và toàn ngành. Hải Dương cần có chính sách khuyến khích phát triển theo quy hoạch của các ngành nghề cần ưu tiên. Trước hết phải lựa chọn những làng nghề còn nhiều tiềm năng phát triển sản phẩm. Chỉ khi sản phẩm của làng nghề đáp ứng được nhu cầu của thị trường, người dân sống được bằng nghề thì mới có thể khai thác tốt du lịch.

Có chính sách hỗ trợ đầu tư cơ sở hạ tầng, xử lý ô nhiễm môi trường làng nghề; trong đó đặc biệt ưu tiên các làng nghề sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ, các làng nghề gắn với điểm du lịch. Mặt khác, cần thực hiện cho được thị trường tín dụng nông thôn, vận động hỗ trợ và có chính sách ưu đãi cho các nhà đầu tư tín dụng về nông thôn hoạt động, giúp những hộ trong làng nghề có điều kiện vay vốn để phát triển sản xuất.

Làng nghề làm gốm tại Chu Đậu, Hải Dương (Ảnh: Vietnamtourism)

Làng nghề muốn gắn với du lịch để phát triển phải có sự bắt tay của các doanh nghiệp; phải có đơn vị lữ hành xây dựng sản phẩm và đưa khách đến. Để làm được điều đó cần có thêm yêu cầu tự vận động từ phía các làng nghề và sự nỗ lực hợp tác của các ngành các cấp.

Những tiện ích du lịch cũng cần được khai thác như chỗ ăn, nghỉ, trải nghiệm. Nếu trong làng nghề không khai thác được các yếu tố này có thể liên kết với địa phương gần đó để phát triển các dịch vụ đi kèm…

Công tác bảo vệ, trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa cũng như khôi phục và phát triển các hoạt động văn hóa dân gian truyền thống trong khu vực làng nghề cần được chú trọng, tạo bản sắc văn hóa riêng của làng nghề nhằm tạo cơ hội thu hút du khách.

Xu hướng du lịch sáng tạo đang ngày càng hấp dẫn, bởi thế, khách đến làng nghề không chỉ để ngắm nhìn, mua sản phẩm mà còn muốn được tham gia, học kỹ năng làm nghề và muốn tự tay tạo ra sản phẩm. Do đó, các làng nghề cần phải giữ được nghệ nhân, giữ lại những ngôi nhà có kiến trúc cổ, sưu tầm các sản phẩm nổi tiếng, có phòng trưng bày hiện vật lịch sử phát triển làng nghề.

Cần tuyển chọn bồi dưỡng những lao động có tay nghề cao, để đào tạo họ sớm trở thành nghệ nhân của làng nghề; khuyến khích nghệ nhân mở lớp truyền nghề, đào tạo thợ lành nghề, giáo viên dạy nghề và người thiết kế mẫu trong các làng nghề. Ngoài ra, cũng cần có sự kết nối sâu rộng giữa các làng nghề để khai thác triệt để những tiềm năng còn bỏ ngỏ. Đồng thời, tập trung đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ về du lịch để hình thành một đội ngũ làm du lịch tại chỗ.

Khi mỗi người thợ, mỗi gia đình ở làng nghề ngoài quan tâm phát huy giá trị nghề truyền thống còn biết định vị, quảng bá thương hiệu, khai thác những lợi thế từ du lịch thì mới có thể tạo ra “lợi ích kép” để phát triển, góp phần giải quyết mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển làng nghề trong bối cảnh hội nhập thế giới hiện nay.

Nguồn: vietnamtourism